शहाजीराजे भोसले यांची माहिती | Shahajiraje Bhosale Information In Marathi

➲ स्वराज्य संकल्पक शहाजीराजे भोसले :-

नाव :   शहाजीराजे मालोजीराजे भोसले 

जन्म :    १५ मार्च १५९४   

ठिकाण :  वेरूळ,घृष्णेश्वर 

वडिल :   मालोजीराजे भोसले 

आई :   उमाबाई भोसले 

पत्नी :   जिजाबाई ,तुकाबाई , नरसाबाई 

संतती : संभाजीराजे भोसले (थोरले),

              छत्रपती शिवाजीराजे भोसले,

              व्यंकोजी भोसले .

मृत्यू:   २३ जानेवारी १६६४ 

राजघराणे :  भोसले 

चलन :  होन 

धर्म :  हिंदू 

शहाजीराजांच्या वडिलांचे नाव मालोजीराजे भोसले  होते व आई चे नाव उमाबाई  होते.
शहाजीराजांचा विवाह सिंदखेडचे लखुजीत जाधव यांच्या कन्या जिजाबाई यांच्या सोबत झाला .शहाजीराजे यांचे वडील मालोजी भोसले निजामशाही दरबारात मनसबदार होते .
शहाजीराजे हे शिवाजी महाराजांचे वडील होते. शहाजीराजे हे खूप पराक्रमी होते.

निजामशाहाणे मालोजीराजांची जहागीर शहाजीराजांना दिली. निजामशाही दरबारात त्यांना मोठा मान होता. मुघल बादशहाणे ती निजामशाही जिंकायची बेत केला विजापूरचा आदिलशाहाही त्याला मिळाला, तेव्हा निजामशाही वाचवण्यासाठी मलिक अंबर व शहाजीराजे निकाराने लढले. दोन्ही फौजांचा त्यांनी पराभव केला. अहमदनगरजवळ भातवडी  येथे ही प्रसिध्द लढाई झाली. या लढाईत शरीफजी मारले गेले, पण शहाजीराजांनी मोठा पराक्रम गाजावजा. त्यामुळे शूर सेनानी म्हणून त्यांना सर्वत्र लौकिक झाला.

दरबारात त्यांची प्रतिष्ठा वाढली. इतकी कि खुद्द मालिक अंबरला त्याच्याबद्दल असुया वाटू लागली. त्यातून अभयातांत वितृष्ट निर्माण होऊन शहाजीराजांनी निजामशाही सोडली आणि ते विजापूरच्या आदिलशाहीला जाऊन मिळाले.

आदिलशहाणे शहाजीराजांना "सरळष्कर " हा किताब देऊन त्याचा सन्मान केला. पुढे निजामशाहीत बऱ्याच घडामोडी झाल्या.वजीरप मलिक  अंबर मृत्यु पावला .त्याचा पुत्र फत्तेखान हा मोठा कारस्थानी होता.तो आता निजामशाहीचा वजीर झाला .त्याच्या काळात निजामशाहीला उतरती कळा लागली.मुघलांच्या स्वारीचा धोका निर्माण झाला .त्यातून निजामशाही सावरण्यासाठी निजामशाहाच्या आई ने शहाजीराजांना परत येण्यासाठी साकडे घातले ,तेवा शहाजीराजे परत आदिलशहासोडून परत आले .

शहाजीराजांनी आपले पुत्र छत्रपती शिवाजी महाराजांना पुण्यात आपल्या जहागिरीत एक स्वतंत्र कारभार चालविण्यासाठी पाठवून स्वराज्य स्थापनेसाठी बरीच अनुकूल परिस्थिती निर्माण करून दिली.

➩ शहाजीराजे  व मुघलांची लढाई :-

एकदा शहाजी राजे माहुलीच्या किल्ल्यात असताना त्यांना चारही बाजूंनी वेढा घातला गेला. मुघलांच्या पराक्रमाच्या भीतीने पोर्तुगीजांनीही शहाजी राजांना सागरी मार्गाने मदत केली नाही.

 

शहाजी राजे जितके शूर आणि निर्भय योद्धा होते त्याहून अधिक हुशार होते. या युद्धात शहाजी राजे शेवटपर्यंत लढले. त्या लढ्यात सर्व काही सुरळीत चालले होते, पण मुघलांनी अचानक निजामाचा लहान मुलगा मोर्तजा याला ताब्यात घेतले. पण त्या लहान मुलाचा जीव वाचवण्यासाठी मुघलांनी संपूर्ण निजामशाही राज्य मागितले होते. पण त्या मुलासाठी शहाजी राजांनी संपूर्ण राज्य मुघलांना देऊन टाकले पण त्या मुलाचे प्राण वाचवले.

 

त्यामुळे संपूर्ण निजामशाही संपुष्टात आली होती. शहाजी राजांना लहान मुर्तझा निजामाला कोणत्याही परिस्थितीत वाचवायचे होते, म्हणूनच त्यांनी त्याला शहाजहानच्या स्वाधीन केले.

 
शहाजहानने शहाजी राजे यांना शहाजहानला कोणताही धोका होऊ नये म्हणून अत्यंत काळजी घेऊन त्यांना दक्षिणेत पाठवले होते. पण शहाजी राजेंनी स्वतःच्या कर्तृत्वावर तिथेही आदिलशाहीत सर्वोच्च स्थान मिळवले होते. त्यानंतर शहाजी राजांना बंगलोरला पाठवण्यात आले आणि तेथून ते जहागीर सांभाळत असत. शहाजी राजेंच्या आयुष्यातील हा एक टप्पा होता.

1638 मध्ये, विजापूर सैन्याचे नेतृत्व करताना, रणदुल्ला खान आणि शहाजी राजे यांनी केम्पे गोडा तिसरा युद्धात पूर्णपणे पराभूत केला आणि नंतर पुन्हा बंगलोरची जहागीर शहाजी राजांना देण्यात आली. शहाजी राजे यांनी स्वतःच्या नेतृत्वाखाली अनेक लढाया केल्या आणि दक्षिणेतील अनेक राजांना युद्धात पराभूत केले.

 

पण शहाजी राजांनी पराभूत झालेल्या सर्व राजांना शिक्षा किंवा फाशी देण्याऐवजी त्या सर्व राजांना माफ करून त्यांच्याशी मैत्री वाढवली आणि गरज पडेल तेव्हा लष्करी मदत घेण्याचे आश्वासन त्यांच्याकडून मिळवले.

➩ शहाजीराजांना तुरुंगात टाकले :-

सुलतानाचा शहाजी राजांवर पूर्ण विश्वास होता, तो शहाजी राजांना राज्याचा आधार मानत असे. पण काही काळानंतर शिवाजी महाराजांनी पुण्याभोवतीचा प्रदेश ताब्यात घेण्यास सुरुवात केली जे आदिलशहाच्या ताब्यात होते.

 

शिवाजी महाराजांचे हे कृत्य पाहून आदिलशहाने शहाजी राजांना जाळ्यात टाकले आणि त्यांना तुरुंगात टाकले कारण त्यांना असे वाटले की शहाजी राजांनी आपला मुलगा शिवाजीला असे कृत्य करण्याची प्रेरणा दिली असावी. लवकरच त्यांनी शिवाजी महाराज आणि त्यांचे बंधू संभाजी महाराज यांना ताब्यात घेण्यासाठी दोनदा युद्ध केले परंतु शिवाजी महाराजांनी लढाईत आदिलशहाच्या सैन्याचा पूर्णपणे पराभव केला.

काही काळानंतर आदिलशहाने शहाजी राजांची तुरुंगातून सुटका केली.

शहाजी राजे महाराजांनी शिवाजी महाराजांना सुरुवातीच्या काळात सर्व प्रकारच्या लढाईत मदत केली होती, विशेषतः शिवाजी जेव्हा अफझलखानाविरुद्ध लढले तेव्हा शहाजी राजे यांनी शिवाजी महाराजांना मार्गदर्शन केले होते.

 

अतिशय धाडसी व शूर असल्याने त्यांनी आपल्या भोसले घराण्याचे नाव उंचावले होते. तंजावर, कोल्हापूर आणि सातारा हा संपूर्ण प्रदेश भोसले घराण्याच्या ताब्यात होता.

➩ मराठा साम्राज्याची स्थापना :-

मराठा साम्राज्याची खरी स्थापना छत्रपती शिवाजी महाराजांनी केली हे सर्वांनाच माहीत आहे. पण आपल्या सर्वांना माहीत आहे की, कोणत्याही मोठ्या कामाची सुरुवात ही एका छोट्या कामापासून होते. त्याचप्रमाणे शिवाजी महाराजांचे हिंदवी स्वराज्याचे स्वप्न पूर्ण करण्यासाठी शहाजी राजे महाराजांचे मोठे योगदान होते.

 

त्यांनी लहानपणापासूनच शिवाजी राजांसह आपल्या सर्व पुत्रांना चांगले प्रशिक्षण दिले होते, त्यामुळे सर्व पुत्र चांगले प्रशासक, योद्धे बनू शकले. यासोबतच त्यांनी छत्रपती शिवाजी महाराजांना आपल्या संस्कृतीचे आणि सभ्यतेचे ज्ञानही दिले. त्यामुळे एक मजबूत आणि हिंदू राज्य स्थापन होऊ शकले. 

➩ शहाजी राजांबद्दल काही महत्वाची माहिती :- 

१. शहाजी राजे यांनी मराठा आणि महाराष्ट्राच्या राजकारणात पाऊल ठेवले, तेव्हापासून त्यांनी मराठ्यांच्या उन्नतीसाठी काम केले.

२. शहाजी राजे भोसले यांनी विजापूर सल्तनत, अहमदनगर सल्तनत आणि मुघल साम्राज्यात वेगवेगळ्या वेळी सेनापती म्हणून काम केले.

३. त्याच्या हुशारी आणि रणनीतीच्या जोरावर त्याने हळूहळू उच्च पदे प्राप्त केली.

४. जेव्हा निजामशाहीचा अंमल अंतिम टप्प्यात होता, तेव्हा त्यांनी राज्य बांधकाची भूमिका बजावली.

५. अहमदनगर सल्तनतवर "मुघल सम्राट शाहजहान" ने हल्ला करून तो आपल्या ताब्यात घेतला. या युद्धात निजाम शाह फतेह खान मारला गेला.

या घटनेने शहाजी राजे भोंसले यांनाही धक्का बसला आणि त्यांनी मुर्तझा शाह दुसरा या 10 वर्षाच्या मुलाला गादीवर बसवण्याचा निर्णय घेतला.

६.1632 मध्ये, त्याने मुर्तझा शाह दुसरा यशस्वीपणे सिंहासनावर बसवला आणि मुघलांशी लढायला सुरुवात केली.

७. मुघल सम्राट शहाजहानच्या अधिपत्याखाली आल्यानंतर शाहजी राजे भोंसले यांनी अहमदनगर सल्तनत सोडली आणि विजापूर सल्तनतमध्ये जाऊन तेथे काम सुरू केले.

८. 1636 मध्ये शहाजी भोंसले यांनी विजापूर सल्तनतमध्ये नोकरी सुरू केली आणि प्रसिद्धी व कीर्ती मिळवली.

९. 1635 मध्ये शहाजी राजे भोंसले यांना हिंदू राजांना दडपण्यासाठी कर्नाटकात पाठवण्यात आले.परंतु 1637 मध्ये, म्हणजे 2 वर्षांनी, जनरल मुस्तफा खान यांना वाटले की शहजी भोसले हिंदू राजांशी संपर्क वाढवत आहेत. या संशयामुळे त्यांनी शहाजी राजे भोंसले यांना पकडून कैद केले.

 १०. १६४९ मध्ये विजापूरच्या आदिलशहाने त्यांची सुटका करून पुन्हा कर्नाटकची जबाबदारी सोपवली.

११. या वेळी शहाजी राजे भोंसले यांनी शौर्य आणि सामरिक युक्ती दाखवत गोलकोंड्याच्या शासक "मिरजुमला" चा पराभव केला. 

१४. इसवी सन १६५१ मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांचे सामर्थ्य आणि साम्राज्य सातत्याने वाढत होते. मुघल सैन्याचा त्यांच्याशी अत्यंत वैर होता.

१५. शहाजी राजे भोसले यांना छत्रपती शिवाजी महाराजांना रोखण्याचा आदेश देण्यात आला.

१६. तोपर्यंत शहाजीराजे भोंसले हे त्यांचे पुत्र छत्रपती शिवाजी महाराजांपासून विभक्त होऊन सुमारे १२ वर्षे उलटून गेली होती.

१७. छत्रपती शिवाजी महाराजांना समोर पाहून शहाजी राजे भोंसले यांना खूप आनंद झाला आणि त्यांनी त्यांना मिठी मारली. त्याच वेळी जिजाबाईंशी पुन्हा संबंध प्रस्थापित केले. 

१८. ही 23 जानेवारी 1664 ची गोष्ट आहे की शहाजी भोंसले घोड्यावर स्वार होऊन जंगलात शिकार करायला गेले पण चुकून ते घोड्यावरून खाली पडले आणि मरण पावले.

➩ शहाजी राजे भोसले यांचा मृत्यु कसा झाला :-

एकदा शहाजी महाराज कर्नाटकात असताना त्यांना शिकार करण्याची इच्छा झाली. तो होडिगेरे गावात होता. शिकारीसाठी, तो खोल जंगलाकडे जातो.

3 जानेवारीचा दिवस होता जेव्हा शहाजी राजे जंगलात शिकार करत होते. अपघात झाल्यावर ते घोड्यावरून थेट जमिनीवर पडले.

डोके जमिनीवर आदळल्याने त्याचा मृत्यू झाला. शहाजी राजांच्या मृत्यूची ही बातमी वाऱ्यासारखी भारतभर पसरली. 

जिजाबाईंना रायगड किल्ल्यावर पत्र मिळताच त्यांच्या कुटुंबासह संपूर्ण सह्याद्री शोकसागरात बुडाला.

शहाजी भोसले हे त्यांच्या काळातील भारतातील सर्वात प्रभावशाली सरदार होते. शहाजी राजे भोसले यांच्या काळात भारतात भोसले घराण्याचा उदय झाला. 

त्याचा मुलगा, एकोजी पहिला किंवा व्यंकोजी, तंजावरच्या मराठा साम्राज्याचा संस्थापक होता. 

व्यंकोजींनी आपल्या वडिलांच्या स्मरणार्थ कर्नाटकातील चन्नागिरी तालुक्याजवळील होडिगेरे गावात शहाजी भोसले यांची समाधी बांधली.

Image Credit - Wikimapia.org

➪ शहाजी राजांबद्दल काही महत्वाचे प्रश्न :-

१.  शहाजीराजांना किती पत्नी होत्या ?

उत्तर : शहाजीराजांना ३ पत्नी होत्या व त्या -

           १. जिजाबाई 

           २.तुकाबाई 

           ३.नरसाबाई  

२. शहाजी राजांचा जिजाबाईशी विवाह केव्हा झाला ?

उत्तर : "इ.स. १६०९ "

३. शहाजीराजांचा मृत्यु केव्हा झाला ?

उत्तर : २३ जानेवारी १६६४ 

४. शहाजीराजांचे मूळ गाव कोणते ?

उत्तर : "वेरूळ"

५. शहाजीराजांना स्वराज्य संकल्पक का म्हणतात ?

उत्तर: " छत्रपती  शिवाजीराजांनी स्वत:ला राज्याभिषेक करवून त्यांच्या पणजोबांचे व आई-वडिलांचे स्वप्न पूर्ण केले. स्वराज्याचे बीज , स्वराज्याची संकल्पना शहाजीराजांनी शिवाजीराजांच्या मनात पेरली होती. त्यामुळे शहाजीराजांना 'स्वराज्य संकल्पक' म्हटले जाते ."