जंजिरा किल्ला माहिती | Janjira Fort Information In marathi

 

➲ मुरुड - जंजिरा किल्ला :-

किल्ल्याचे नाव :-  मुरुड - जंजिरा किल्ला 

जिल्हा :-  रायगड 

तालुका :-  मुरुड 

जवळचे गाव :-  राजपुरी 

उंची :-  ४० फुट 

किल्ल्याचे क्षेत्रफळ :-  २२ एकर 

बुरुज :- १९ बुरुज 

मुरुड - जंजिरा 

 भारत हा असा देश आहे जिथे अनेक राजे आणि सम्राटांनी राज्य केले आहे आणि आपल्या राज्याच्या संरक्षणासाठी किल्ले देखील बांधले आहेत. असे अनेक प्राचीन किल्ले येथे आहेत, ज्यात अनेक रहस्ये आहेत. असाच एक किल्ला म्हणजे जंजिरा किल्ला. महाराष्ट्रातील कोकणातील रायगड जिल्ह्यातील मुरुड गावाजवळ जंजिरा किल्ला आहे, जो मुरुड जंजिरा किल्ला म्हणून ओळखला जातो. जंजिरा किल्ला हा महाराष्ट्र राज्यातील रायगड जिल्ह्यातील मुरुड जवळील १५ व्या शतकातील पौराणिक किल्ला आहे. खोल समुद्राने वेढलेला हा किल्ला पर्यटकांमध्ये खूप प्रसिद्ध आहे. हा किल्ला ज्या भागात आहे तो भाग सर्व बाजूंनी खाऱ्या पाण्याच्या समुद्राने वेढलेला आहे, तरीही या किल्ल्याच्या परिसरात गोड पाण्याची विहीर पाहायला मिळते. पण हे गोड पाणी कुठून येते हे अजूनही गूढच आहे.

 

जंजिरा किल्ला / जंजिरा किल्ला महाराष्ट्रातील कोकणातील रायगड जवळील मुरुड गावात आहे. जंजिरा हा अरबी शब्द 'जझिरा' चा अपभ्रंश आहे, ज्याचा अर्थ बेट आहे. अरबी समुद्रात वसलेला हा असा किल्ला आहे जो शिवाजी महाराजांना , मुघलांपासून इंग्रजांना जिंकता आला नाही. या किल्ल्याची रचना अशी आहे की तो काबीज करण्यासाठी अनेक वेळा हल्ले झाले पण या किल्ल्यात कोणीही प्रवेश करू शकला नाही. 350 वर्ष जुना किल्ला अजिंक्य म्हणूनही ओळखला जातो, ज्याचा शब्दशः अर्थ अजिंक्य असा होतो.

40 फूट उंच भिंतींनी वेढलेला हा किल्ला अरबी समुद्रातील एका बेटावर आहे. हे 15 व्या शतकात अहमदनगर सल्तनतच्या मलिक अंबरच्या देखरेखीखाली बांधले गेले. १५ व्या शतकात राजापुरी (मुरुड-जंजिरा किल्ल्यापासून ४ किमी) येथील मच्छिमारांनी समुद्री चाच्यांपासून स्वतःचे संरक्षण करण्यासाठी एका मोठ्या खडकावर मेढेकोट नावाचा लाकडी किल्ला बांधला. हा किल्ला बांधण्यासाठी मच्छीमारांचे प्रमुख राम पाटील यांनी अहमदनगर सल्तनतच्या निजामशहाकडे परवानगी मागितली होती.

 

नंतर अहमदनगर सल्तनतीच्या ठाणेदाराने हा किल्ला रिकामा करण्यास सांगितल्यावर मच्छिमारांनी विरोध केला. त्यानंतर अहमदनगरचा सेनापती पीराम खान सैनिकांनी भरलेल्या तीन जहाजांसह व्यापारी म्हणून पोचला आणि त्याने किल्ला ताब्यात घेतला. पिराम खाननंतर अहमदनगर सल्तनतचा नवा सेनापती बुरहान खान याने लाकडी मेढेकोट किल्ला पाडून येथे दगडी किल्ला बांधला.

हे 22 वर्षात बांधण्यात आल्याचे सांगितले जाते. हा किल्ला 22 एकरात पसरलेला आहे. यात 22 सुरक्षा चौक्या आहेत. इंग्रज आणि पोर्तुगीजांसह अनेक मराठा राज्यकर्त्यांनी ते जिंकण्यासाठी खूप प्रयत्न केले, परंतु त्यांना यश आले नाही, असे म्हणतात. या किल्ल्यात आजही सिद्दीकी शासकांच्या अनेक तोफा ठेवल्या आहेत, त्या आजही प्रत्येक सुरक्षा चौकीत आहेत.

 

या किल्ल्यावर 20 सिद्दीकी शासक होते. शेवटचा शासक सिद्दीकी मुहम्मद खान होता, ज्यांची राजवट ३ एप्रिल १९४८ रोजी भारतीय हद्दीत समाविष्ट झाल्यानंतर ३३० वर्षांनी संपली.

 

मुरुड-जंजिरा किल्ल्याचा दरवाजा भिंतींच्या आच्छादनाखाली बांधलेला आहे. जी किल्ल्यापासून काही मीटर अंतरावर गेल्यावर भिंतींमुळे दिसणे थांबते. यामुळेच शत्रू किल्ल्याजवळ येऊन ही ते चुकतात आणि किल्ल्यात प्रवेश करू शकत नाहीत. अनेक वर्षे उलटून गेल्यानंतर आणि खारट अरबी समुद्राने वेढले असले तरी तो अजूनही मजबूत उभा आहे.

 

जंजिरा किल्ल्याची तटबंदी अतिशय मजबूत असून, एकूण तीन दरवाजे आहेत. दोन मुख्य दरवाजे आणि एक चोर दरवाजा. मुख्य दरवाजांपैकी एक राजापुरी गावाच्या दिशेने पूर्वेकडे उघडतो, तर दुसरा समुद्राच्या अगदी विरुद्ध दिशेने उघडतो. आजूबाजूला एकूण १९ बुरुज आहेत. प्रत्येक बुरुजामध्ये ९० फुटांपेक्षा जास्त अंतर आहे. किल्ल्याभोवती 500 तोफा ठेवल्याचा उल्लेखही काही ठिकाणी आढळतो. या तोफांपैकी कलाल बांगडी, लांडकासम आणि चावरी या तोफगोळ्या आजही पाहायला मिळतात.

 

गडाच्या मधोमध एक मोठी तटबंदी असून पाण्याची दोन मोठी टाकीही आहेत. प्राचीन काळी या किल्ल्यावर एक नगर वसले होते. राजपथ संपल्यानंतर संपूर्ण वसाहत तिथून स्थलांतरित झाली.

➥ जंजिरा किल्ल्याचा इतिहास :–

  भारत हा असा देश आहे जिथे अनेक राजे आणि सम्राटांनी राज्य केले आहे आणि आपल्या राज्याच्या संरक्षणासाठी किल्ले देखील बांधले आहेत. असे अनेक प्राचीन किल्ले येथे आहेत, ज्यात अनेक रहस्ये आहेत. असाच एक किल्ला म्हणजे जंजिरा किल्ला. महाराष्ट्रातील कोकणातील रायगड जिल्ह्यातील मुरुड गावाजवळ जंजिरा किल्ला आहे, जो मुरुड जंजिरा किल्ला म्हणून ओळखला जातो. या किल्ल्याच्या नावातच त्याचे वैशिष्ट्य दडलेले आहे, खरे तर जंजिरा हा अरबी शब्द 'जझिरा' म्हणजेच बेट आहे.

 

समुद्रसपाटीपासून ९० फूट उंचीवर बांधलेल्या या किल्ल्याला ‘आयलँड फोर्ट’ असेही म्हणतात कारण तो चारही बाजूंनी पाण्याने वेढलेला आहे. हा किल्ला केवळ भारतातच नाही तर जगभरात प्रसिद्ध आहे आणि दरवर्षी लाखो पर्यटक ते पाहण्यासाठी येतात. जंजिरा किल्ला हा भारताच्या पश्चिम किनार्‍यावरील एकमेव किल्ला आहे, जो किल्ला जिंकण्यासाठी इंग्रज, पोर्तुगीज, शिवाजी महाराज, संभाजी महाराज यांनी खूप प्रयत्न केले. पण हा किल्ला कोणालाही जिंकता आला नाही.

➦ मुरुड जंजिरा किल्ल्याबद्दल महत्वाची महिती :-

• काही पौराणिक कथांनुसार हा किल्ला सिद्दीकी जौहरने बांधला होता. ते 22 वर्षात पूर्ण झाले.

• हा किल्ला समुद्रसपाटीपासून ९० फूट उंच असून त्याचा पाया वीस फूट खोल आहे. त्यात 22  सुरक्षा चौक्याही आहेत.

• इंग्रज, शिवाजी महाराज, पोर्तुगीज, चिम्माजी आप्पा, कान्होजी आंग्रे, संभाजी महाराज यांनी हा किल्ला जिंकण्याचा प्रयत्न केला पण ते यशस्वी होऊ शकले नाहीत असे म्हणतात

• तोफांपैकी कलाल बांगडी, लांडकासम आणि चावरी या तोफगोळ्या आजही या किल्ल्यावर  पाहायला मिळतात.

⤇ जंजिरा किल्ल्याची रचना :-

या किल्ल्याची रचना अशी आहे की तो काबीज करण्यासाठी अनेक वेळा हल्ले झाले पण या किल्ल्यात कोणीही प्रवेश करू शकला नाही. यामुळेच हा 350 वर्ष जुना किल्ला अजिंक्य किल्ला म्हणूनही ओळखला जातो, ज्याचा शाब्दिक अर्थ आहे - अजिंक्य. 40 फूट उंच भिंतींनी वेढलेला हा किल्ला अरबी समुद्रातील एका बेटावर बांधला आहे.

➪ जंजिरा किल्ल्याचे बांधकाम कसे झाले :-

 हा किल्ला १५व्या शतकात बांधला गेला. त्यावेळी स्थानिक मच्छीमारांनी सागरी दरोडेखोरांपासून वाचण्यासाठी एका प्रचंड खडकावर मेडकोट नावाचा लाकडी किल्ला बांधला होता. हा किल्ला बांधण्यासाठी मच्छीमार सरदार राम पाटील यांनी अहमदनगरच्या निजामशहाकडे परवानगी मागितली होती.

 

परंतु लाकडी किल्ल्याचे बांधकाम पूर्ण झाल्यानंतर अहमदनगर सल्तनतीच्या निजामशहाने कोळी प्रमुख राम पाटील यांना किल्ला रिकामा करण्यास सांगितले परंतु राम पाटील यांनी किल्ला रिकामा करण्यास नकार दिला. त्यानंतर अहमदनगरचा सेनापती पिराम खान, व्यापाऱ्याच्या वेशात आपल्या सैनिकांसह तीन जहाजांसह पोहोचला आणि त्याने तो किल्ला ताब्यात घेतला. त्यानंतर अहमदनगर सल्तनतचा नवा सेनापती बुरम खान याने लाकडाचा मेढेकोट किल्ला पाडून तेथे दगडांनी मजबूत किल्ला बांधला.

➪ किल्ल्यावरील गोड्या पाण्याचे तलाव :-

भारताच्या पश्चिम किनाऱ्यावरील हा एकमेव किल्ला आहे, जो कधीही शत्रूंनी जिंकला नव्हता. हा किल्ला 350 वर्ष जुना आहे. त्यात गोड पाण्याचा तलाव आहे. समुद्राच्या खाऱ्या पाण्याच्या मध्यभागी असूनही त्यात गोड पाणी येते. हे गोड पाणी कुठून येते, हे गूढ आजही कायम आहे.  अरबी समुद्रात वसलेला हा किल्ला समुद्रसपाटीपासून ९० फूट उंच आहे. हा किल्ला जंजिरा सिद्दिकींची राजधानी म्हणून इतिहासात प्रसिद्ध आहे.

➣ जंजिरा किल्ला उघडण्याची आणि बंद करण्याची वेळ :-

जंजिरा किल्ला उघडणे आणि बंद करणे याबद्दल बोलायचे झाले तर तो उघडण्याची आणि बंद करण्याची वेळ निश्चित करण्यात आलेली नाही, परंतु काही लोकांचे म्हणणे आहे की हा किल्ला सकाळी 07:00 आणि संध्याकाळी 06:00 वाजता पर्यटकांसाठी खुला करण्यात आला आहे. पर्यटक येतात आणि जातात.

जंजिरा किल्ला पर्यटकांसाठी सकाळी ७.०० ते संध्याकाळी ६.०० वाजेपर्यंत खुला असतो. मात्र, काही वेळापूर्वीच बोटी थांबतात.

 

➣ जंजिरा किल्ल्याचे प्रवेश शुल्क –

जंजिरा किल्ल्याला भेट देण्यासाठी प्रवेश विनामूल्य आहे. पण पर्यटकांना बोटीच्या प्रवासासाठी तिकीट खरेदी करावे लागते आणि पार्किंगसाठी निश्चित शुल्क द्यावे लागते.

 

 

 

➣ विमानाने जंजिरा किल्ल्यावर कसे पोहोचायचे:-

जर तुम्ही विमानाने जंजिरा किल्ल्याला भेट देण्याचा विचार करत असाल तर तुम्ही छत्रपती शिवाजी टर्मिनल हे मुंबईचे मुख्य विमानतळ आहे, जे देशातील प्रमुख विमानतळांशी चांगले जोडलेले आहे. विमानतळावर उतरल्यानंतर तुम्ही जंजिरा किल्ल्यावर जाण्यासाठी टॅक्सी घेऊ शकता. 

 

➣ जंजिरा किल्ल्याला ट्रेनने कसे जायचे:-

जर तुम्हाला ट्रेनने मुरुड जंजिरा किल्ल्यावर जायचे असेल तर तुम्ही रोहा रेल्वे स्टेशन हे किल्ल्यापासून सर्वात जवळचे स्टेशन आहे. रेल्वे स्टेशनवरून तुम्ही इथल्या लोकलच्या मदतीने जंजिरा किल्ल्यावर पोहोचाल.

 

➣ जंजिरा किल्ल्यावर बसने कसे जायचे:- 

जर तुम्ही जंजिरा किल्ल्याला भेट देण्यासाठी रस्ता निवडला असेल तर आम्ही तुम्हाला सांगतो की मुरुड हे रस्त्यांद्वारे इतर शहरांशी खूप चांगले जोडलेले आहे. मुंबई, ठाणे आणि नवी मुंबई येथून मुरुडला नियमित बसेस धावतात.

⟹ जंजिरा किल्ल्याबद्दल काही प्रश्न :-

१. जंजिरा किल्ला कोणत्या जिल्ह्यात आहे ?

उत्तर :-  " रायगड " .

२. जंजिरा किल्ल्याची उंची किती आहे ?

उत्तर :- ४० फुट उंच .

३. जंजिरा किल्ला बांधण्यासाठी किती वेळ लागला ?

उत्तर :- २२ वर्षे लागली . 

४. जंजिरा किल्ला किती जुना आहे ?

उत्तर :- ३५० वर्ष जुना असल्याचे मानले जाते .

५. समुद्रकिनाऱ्यापासून जंजिरा किल्ल्याची उंची किती आहे ?

उत्तर :- सुमारे ९० फुट .