➲ कोंढाणा / सिंहगड किल्ला :-
किल्ल्याचे नाव : सिंहगड (कोंढाणा)
जिल्हा : पुणे
तालुका : हवेली
किल्ल्याची उंची : ४४०० फुट
जवळचे गाव : सिंहगड
ठिकाण : पुणे ,महाराष्ट्र,भारत
किल्याचा प्रकार : गिरीदुर्ग
 |
| सिंहगड |
महाराष्ट्र राज्यातील पुणे जिल्ह्यांतील एक एऐतिहासिकदृष्ट्या महत्वाचा किल्ला म्हणजे सिंहगड.हा किल्ला महाराष्ट्रमधील यादव किव्हा शिलाहार शिलाहार यांनी बांधला असावा.
सिंहगड हा किल्ला पुणे जिल्ह्यातील हवेली तालुक्यातील डोणजे गावामध्ये आहे .हा किल्ला मुंबईपासून १८० किलोमीटर लांब आहे, व पुण्यापासून ३५ किलोमीटर लांब आहे .सह्याद्रीच्या पूर्व शाखेवर पसरलेला हा किल्ला ,भुलेश्वराच्या रांगेवर हा किल्ला आहे.या गडावरून तोरणा,लोहगड,तुंग,पुरंदर,राजगड,विसापूर, हे किल्ले देखील दिसतात .
या किल्ल्याचे पूर्वेचे नाव कोंढाणा असे होते.समुद्रसपाटीपासून ४४०० फुट उंच असलेला हा या किल्ल्याचा मराठा साम्राज्याचा गौरव म्हणून ओळखला जाते . छत्रपती शिवाजी महाराजांचे सरदार तानाजी मालुसरे यांचा हा गड जिंकतांना वीरमरण आले आणि राजांनी "गड आला पण सिंह गेला" असा शब्दात आपल्या भावना व्यक्त केल्या .
छत्रपती शिवाजी महाराजांनी च या किल्ल्याचे नामकरण 'सिंहगड' असे केले .गडावर कोंढणेश्वर मंदिर ,तानाजी कडा ,तानाजी स्मारक ,कल्याण दरवाजा आणि पुणे दरवाजा अशी महत्वाची ठिकाणे आहेत .
⇛ किल्ल्यातील पाहण्यासारखी ठिकाणे :-
- टिळक बंगला : सिंहगडावर स्वातंत्र्यसेनानी बाळ गंगाधर टिळक यांचा बंगलाही आहे. लोकमान्य टिळक अधूनमधून येथे राहत असत. 1915 मध्ये या बंगल्यात महात्मा गांधी आणि लोकमान्य के टिळक यांची भेट झाली होती.
- कल्याण दरवाजा : गडाच्या पश्चिमेला असलेला हा दरवाजा आहे. कोंढाणपूर गावात जाण्यासाठी या दरवाजातून जावे लागते.
- देवटाके (पाण्याच्या टाक्या) : तानाजी स्मारकाजवळ दोन पाण्याच्या टाक्या बांधल्या आहेत. या टाक्यांचे पाणी पिण्यासाठी वापरले जात होते. महात्मा गांधी जेव्हा कधी पुण्यात यायचे तेव्हा ते या टाक्यांमधून पाणी मागवायचे.
- उदयभान राठोड यांचे स्मारक : कल्याण दरवाज्याच्या मागे असलेल्या टेकडीवर मुघलांचे किल्ले अधिकारी उदयभान राठोड यांचे स्मारक आहे.
- राजाराम महाराजांचे स्मारक : येथे छत्रपती राजाराम महाराजांची समाधी आहे. राजाराम महाराजांचे 2 मार्च 1700 रोजी वयाच्या 30 व्या वर्षी निधन झाले.
- पुण्यातील अनेक रहिवाशांसाठी सिंहगड किल्ला हे एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ आहे. किल्ल्यावर सुभेदार तानाजी मालुसरेयांचे स्मारक तसेच राजाराम महाराजांची समाधी आहे. पर्यटकांना लष्करी तबेले, दारूची भट्टी आणि देवी काली (देवी) मंदिर, मंदिराच्या उजव्या बाजूला हनुमानाची मूर्ती तसेच ऐतिहासिक दरवाजा पाहता येतो.
➨ सिंहगड किल्ल्याचा इतिहास :-
सिंहगड किल्ला हा मराठा साम्राज्याची शान
म्हणून ओळखला जातो. मराठा साम्राज्यासाठी हा किल्ला अनेक कारणांनी महत्त्वाचा
होता. हा किल्ला पूर्वी कोंढाणा या नावाने ओळखला जात होता, पुराणकाळी
येथे 'कौंदिन्य' किंवा
'श्रृंगी ऋषींचा' आश्रम
होता.
कोंडाणा किल्ला महाराष्ट्रातील यादव किंवा
शिलाहार राजांपैकी कोणीतरी बांधला असावा असे इतिहासकारांचे मत आहे. मुहम्मद
तुघलकाच्या काळात हे 'नागनायक' नावाच्या
राजाच्या अधिपत्याखाली होते. आठ महिने तुघलकाचा सामना केला. यानंतर अहमदनगरचा
संस्थापक मलिक अहमद याने येथे कब्जा केला आणि नंतर विजापूरचा सुलतानही.
शिवाजी महाराजांचे वडील मराठा नेते शहाजी भोसले
जे इब्राहिम आदिल शाह प्रथमचे सेनापती होते आणि त्यांना पुणे प्रदेशाचा ताबा
देण्यात आला होता परंतु छत्रपती शिवाजी महाराजांना आदिल शाहापुढे झुकणे मान्य
नव्हते म्हणून त्यांनी स्वराज्य स्थापन करण्याचा निर्णय घेतला आणि आदिल शाहचे
सरदार सिद्दी अंबरला वश करून त्यांनी कोंढाणा किल्ल्याचा स्वराज्यात समावेश केला.
पण १६४९ मध्ये शहाजी महाराजांना आदिलशहाच्या कैदेतून सोडवण्यासाठी त्यांना हा
किल्ला आदिल शहाच्या हवाली करावा लागला.
या किल्ल्यावर १६६२, १६६३
आणि १६६५ मध्ये मुघलांचे हल्ले झाले. पुरंदरमार्गे हा किल्ला १६६५ मध्ये मुघल
सेनापती मिर्झाराजे जयसिंग यांच्या ताब्यात गेला. शिवरायांचे सरदार तानाजी मालुसरे
आणि त्यांच्या सैनिकांनी युद्ध करून किल्ला परत मिळवला. या लढ्यात तानाजी वीरगती
यांचे निधन झाले. तानाजींना आदरांजली वाहण्यासाठी शिवाजी महाराजांनी या किल्ल्याला
सिंहगड असे नाव दिले.
संभाजी महाराजांच्या मृत्यूनंतर मुघलांनी
किल्ल्यावर पुन्हा ताबा मिळवला. १६९३ मध्ये सरदार बलकवडे यांच्या नेतृत्वाखाली
मराठ्यांनी ते पुन्हा ताब्यात घेतले. छत्रपती राजाराम यांनी साताऱ्यावरील मोगलांच्या
हल्ल्यादरम्यान या किल्ल्यावर आश्रय घेतला.
1703 मध्ये औरंगजेबाने किल्ला जिंकला पण 1706 मध्ये हा किल्ला पुन्हा मराठ्यांच्या ताब्यात गेला. सांगोला,
विसाजी चापर आणि पंताजी शिवदेव यांनी या युद्धात महत्त्वाची भूमिका
बजावली.
२ मार्च १८१८ रोजी पेशव्यांना पराभूत करून
इंग्रजांनी पुणे सिंहगड किल्ला ताब्यात घेतला. तत्पूर्वी, खडकीच्या
लढाईतील पराभवानंतर, द्वितीय बाजीराव पेशवे यांना पुणे
सोडावे लागले. त्यानंतर इंग्रजांनी पेशव्यांची संपत्ती लुटली. किल्ला ताब्यात
घेतल्यानंतर इंग्रजांनी हा किल्ला घाईघाईने रिकामा केला.
👉गडावर हे ठिकाणे नक्की पाहा :-
- टिळक बंगला
- दारूचे कोठार
- तानाजी कडा
- तानाजी स्मारक
- देवटाके
- अमृतेश्वर मंदिर
- गडावरील दरवाजे -कल्याण दरवाजा ,पुणे दरवाजा,टिळक बंगला
- उदेभांनचे स्मारक
- कोंढाणेश्वर मंदिर (शंकराचे मंदिर)
- राजाराम स्मारक
- व इतर .
सिंहगडावर अनेक लढाया झाल्या, त्यापैकी एक म्हणजे मराठा साम्राज्यातील छत्रपती शिवाजी महाराजांचे
अत्यंत जवळचे आणि शूर योद्धा तानाजी मालुसरे यांनी किल्ला परत मिळवण्यासाठी मार्च
१६७० मध्ये लढलेली प्रसिद्ध लढाई.
घोरपड नावाच्या "यशवंती" नावाच्या
छद्म मॉनिटर सरड्याच्या साहाय्याने रात्री किल्ल्याकडे जाणारा एक खड्डा चढला होता.
त्यानंतर तानाजी, त्याचे साथीदार आणि मुघल सैन्य
यांच्यात घनघोर युद्ध झाले.
या लढाईत तानाजी मालुसरे यांना प्राण गमवावे
लागले, परंतु त्यांचा भाऊ "सूर्याजी" याने
कोंढाणा किल्ला ताब्यात घेतला ज्याला आता सिंहगड म्हणतात.
तानाजी मालुसरे यांच्या निधनाची बातमी कळताच
छत्रपती शिवाजी महाराजांनी "गड आला पन सिंह गेला"
हे शोक
व्यक्त केले .
तानाजींच्या युद्धातील योगदानाच्या स्मरणार्थ
किल्ल्यात तानाजी मालुसरे यांचा पुतळा बसवण्यात आला.