➲ लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक :-
" स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो मी मिळवणारच ! "🚩- लोकमान्य टिळक
नाव : केशव गंगाधर टिळक
जन्म : २३ जुलै इ.स. १८५६
ठिकाण : चिखलगाव ता.दापोली जि.रत्नागिरी, महाराष्ट्र
वडील : गंगाधर रामचंद्र टिळक
पत्नी : सत्यभामाबाई
धर्म : हिंदू
मृत्यु : १ ऑगस्ट इ.स. १९२०
चळवळ : भारतीय स्वतंतत्र्यलढा
लोकांनी दिलेली पदवी : लोकमान्य
 |
| लोकमान्य टिळक |
संपूर्ण भारतात छत्रपती शिवाजी महाराजानंतर लोकमान्य टिळकांएवढा युगप्रवर्तक महापुरुष दुसरा झालाच नाही.लोकमान्यांचा जन्म रत्नागिरी जिल्ह्यांतील दापोली तालुक्यातील चिखलगाव येथे झाला. पार्वतीबाई व गंगाधरपंत ही त्यांच्या माता व पित्यांची नावे , अत्यंत तीव्र बुद्धिमत्ता , कणखरपणा , निर्भयता या गुणांमुळे ते सर्वच भारतीयांच्या गळ्यातील कंठमणी बनले. त्यांचे पूर्ण नाव केशव गंगाधर टिळक . बालपणापासून टिळकांचा गणित व संस्कृत या विषयांचा अभ्यास चांगला होता . त्यावेळचे सुप्रसिद्ध गणितज्ञ केरुनाना छत्रे ह्यांचे टिळक हे आवडते विद्यार्थी होते. टिळकांनी १८७३ साली पुण्याच्या डेक्कन कॉलेजात परीक्षेत त्यांना अपयश आले म्हणून एक वर्ष त्यांनी शरीर स्वास्थ्य चांगले राहण्यासाठी घालाविले .
पौष्टीक आहार आणि खूप व्यायाम करून शरीर सुद्रुड केले. शिक्षण संपल्यानंतर देशसेवा करायचे ठरविले. वयाच्या १५ व्या वर्षी म्हणजे १८७१ साली त्यांचा विवाह सत्याभामाबाई शी झाला. पुढे ते गणित विषय घेऊन बी.ए. झाले. नंतर त्यांनी १८७९ साली एल.एल.बी. ची पदवी घेतली त्यांनी कायद्याचा जो अभ्यास केला, त्याचा उपयोग त्यांना केसरीतील लेख, राजकीय भाषणे करण्यात आला. त्यांना तीन मुले व तीन मुली झाल्या.
➦ लोकमान्य
बाळ गंगाधर टिळक यांचे राजकीय जीवन :-
बाळ गंगाधर टिळक हे एक महान क्रांतिकारक होते,
सुरुवातीला त्यांनी इंग्रज सरकारच्या जुलूमशाहीविरुद्ध लोकांमध्ये
क्रांतीची ज्योत पसरवली आणि ते प्रथम भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमध्ये सामील झाले.
पण काँग्रेसमध्ये गेल्यावर त्यांना वाटले की
प्रत्येकजण इंग्रजांविरुद्ध फारसे बोलणार नाही, मध्यम
विचारांचे लोक आहेत, म्हणून त्यांनी काँग्रेसपासून फारकत
घेतली.
1937 मध्ये त्यांनी गरम दलाची स्थापना केली,
ज्यामध्ये लाला लजपत राय आणि त्यांच्यासोबत विविध चंद्रपालांचा
समावेश होता, या तिघांनी मिळून गरम दल चालवण्यास सुरुवात
केली.
हे तिघे त्या काळातील भारतीय स्वातंत्र्यसैनिकांमध्ये आणि भारतात लाल बाल पाल या नावाने खूप लोकप्रिय झाले.बाळ गंगाधर टिळकांकडे प्रफुल्ल चाकी आणि खुदीराम बोस हे महान क्रांतिकारक होते.
त्यांच्या हल्ल्याविरुद्ध बंड केले, त्यामुळे इंग्रजांनी त्यांना पकडले आणि तुरुंगात पाठवले.
⇨ लोकमान्य टिळकांचे कार्य :-
शिक्षणाच्या क्षेत्रात कार्य करतांना , तरुणांमध्ये देशाचे प्रेम निर्माण व्हावे म्हणून , राष्ट्रीय शोक्षण देण्यासाठी त्यांनी प्रथम शाळा काढण्याचा निर्णय घेतला. १ जानेवारी १८८० रोजी न्यू इंग्लिश स्कुल ही शाळा सुरु केली. २४ ऑक्टोंबर १८८४ रोजी डेक्कन एज्युकेशन सोसायटी स्थापना केली. आणि २ जानेवारी १८८५ रोजी फर्गुर्सन कॉलेज काढले. ह्यासाठी त्यांना विष्णुशास्त्री चिपळूणकर, आगरकर, यांनी सहाय्य केले. त्यानंतर टिळक - आगरकरांनी लोकशिक्षण आणि जनजागृतीसाठी वृतपत्र सुरु करण्याचा बेत निश्चित केला. २ जानेवारी १८८१ रोजी मराठा आणि ४ जानेवारी १८८१ रोजी केसरी चा अंक प्रसिद्ध करण्यात आला.
केसरीतून ते आपले विचार निर्भयपणे व नि:पक्षपातीपणे मांडीत. त्याकाळात इंग्रज देशाचे लुटमार करीत होते. राजकीय स्वतंत्र आपल्याला नाही, याची जाणीव बहुजनसमाजास झाली नव्हती. सामाजिकदृष्ट्या देश मागासलेला होता. संबध समाज निरनिराळे लोकभ्रम व विचित्र रूढींना ग्रस्त झाला. अस्पृश्यता कठोरपणे पाळली जात होती.
स्त्री गुलामगिरीत वावरत होती. अशा परिस्थितीत टिळक व आगरकरांनी केसरी व मराठा या वर्तमानपत्रातद्वारा जनतेत जागृती निर्माण केली. जनतेच्या अन्यायाला वाचा फोडली पण त्याचवेळी राजकीय सुधारणा आधी की, सामाजिक सुधारणा आधी याबद्दल टिळक आणि आगरकरांनी यांच्या मतभेद निर्माण झाले ते विकोपाला गेले . टिळकांनी डेक्कन एज्युकेशन सोसायटीचा राजीनामा दिला.
त्याननंतर त्यांनी दोन जहाल लेख लिहिले.त्यांना १८ महिन्यांची सक्तमजुरीची शिक्षा झाली.पण काही पाक्षात्य विद्वानांच्या विनंतीनुसार ही शिक्षा सहा महिन्यांची करण्यात आली.इ.स. १९१६ साली डॉ. बेझंत त्यांच्या सहार्याने त्यांनी होमरूल लीग ही हिंदस्वराज्य संघ स्थापन केला. त्यांच्या राष्ट्राजागरणाच्या कार्याला पायबंद बसावा म्हणून, केसरीतील अग्रलेखांचे निमित्त करून त्यांच्यावर राजद्रोहाच्या खटला ब्रिटीश सरकारने भरला व तो चांगला गाजला . त्यांना ६ वर्षे साध्या कैदेची शिक्षा दिली गेली. ब्रम्हदेशातील (म्यानमार) मंडाले येथे त्यांना पाठविण्यात आले. मंडालेच्या तुरुंगात असताना, त्यांच्या पत्नीचे दु:खद निधन झाले. अत्यंत प्रतिकूल वातावरणात त्यांनी जगप्रसिद्ध असा गीतारहस्य हा ग्रंथ लिहिला. १९१४ च्या जूनमध्ये त्यांची सुटका झाली.
टिळकांचे कार्य हे विविधांगी व राष्ट्रजागृती निर्माण करणारे होते. राजकारणाशिवाय त्यांनी ज्योतिष आणि खगोलशास्त्रत मौलिक संशोधन केले. वेदांचे उत्तरध्रुव प्रदेशातील मुळस्थान , आरोयान यांसारखे मूलगामी ग्रंथ त्यांनी लिहिले.
होमरूल लीगच्या प्रसारासाठी टिळकांनी देशभर दौरा काढला.हजारो व्याखाने दिली , लेख लिहिले या चळवळीसंबंधी केलेल्या एका भाषणाबद्दल सरकारने टिळकाकडून चाळीस हजार रुपयाचा जामीन मागितला. पण त्यावेळी स्वराज्य हा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि , तो मी मिळवणारच असे तेजस्वी उद्धार त्यांनी काढले.
आपल्या विचारसरणीच्या प्रसारासाठी टिळकांनी राष्ट्रमत नावाचे दैनिक मुंबई ला सुरु केले. पुण्यात दारूबंदीचे कार्यही त्यांनी केले. त्यामुळे दारू पिणाऱ्यांची संख्या कमी झाली आणि दारूच्या दुकानांची आर्थिक नाकेबंदीही झाली. १९१६ साली लखनौ कॉंग्रेस झाली. इंग्रजांनी हिंदू-मुस्लिन यांच्यामध्ये वैर निर्माण करण्याच्या प्रत्यन केला. त्यावेळी हिंदू-मुस्लिम त्यांनी एकत्र यावे, अशी इच्छा त्यांनी व्यक्त केली व ती पूर्ण झाली.
अतिशय कणखर व्यक्तिमत्व , स्थातप्रज्ञ स्वभाव, देशभक्तीने प्रेरित होऊ व कार्य करण्याची निष्ठा हे गुण असणाऱ्या क्रतीविरांच्या या महामेरुची प्राणज्योत १ ऑगस्ट १९२० ला मावळली.
" घोषवाक्य :- स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे , व तो मी मिळवणारचं ."
⇒ लोकमान्य टिळक यांची राजकीय कारकीर्द :-
इंग्रजांच्या विरोधात आवाज उठवण्यासाठी बाळ
गंगाधर 1890 मध्ये भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसमध्ये सामील
झाले. महात्मा गांधींनंतरचे पहिले भारतीय राजकारणी म्हणून ब्रिटीश फक्त गंगाधर
यांनाच ओळखत होते. ते पुणे
महानगरपालिका आणि मुंबई विधिमंडळाचे सदस्य होते. टिळक हे थोर समाजसुधारक होते.
त्यांनी बालविवाहाला विरोध केला आणि विधवा पुनर्विवाहाला पाठिंबा दिला. 1897 मध्ये टिळकांवर त्यांच्या भाषणातून अशांतता निर्माण करून
सरकारविरोधात बोलल्याबद्दल आरोपपत्र दाखल करण्यात आले. ज्यासाठी टिळकांना तुरुंगात
जावे लागले आणि दीड वर्षानंतर ते १८९८ मध्ये बाहेर आले. ब्रिटिश सरकार त्यांना 'भारतीय अशांततेचे जनक' म्हणून संबोधत.
तुरुंगात असताना सर्वजण त्यांना देशाचे महान वीर म्हणायचे.
तुरुंगातून बाहेर आल्यानंतर टिळकांनी स्वदेशीची
चळवळ सुरू केली. वृत्तपत्रे आणि भाषणे यांच्या माध्यमातून ते महाराष्ट्रातील
प्रत्येक गावात त्यांचा संदेश पोहोचवत असत. टिळकांनी त्यांच्या घरासमोर एक मोठा
देशी बाजारही बांधला. स्वदेशी चळवळीच्या माध्यमातून त्यांनी सर्व विदेशी वस्तूंवर
बहिष्कार टाकला आणि लोकांना त्यात सामील होण्यास सांगितले. यावेळी, कॉंग्रेस पक्षाच्या अंतर्गत गरमागरम वाढले होते, मत भिन्नतेमुळे, ते दोन गटांमध्ये विभागले गेले होते -
नरमपंथी आणि अतिरेकी. अतिरेक्यांचे नेतृत्व बाळ गंगाधर टिळक करत होते, तर नरमपंथ्यांचे नेतृत्व गोपाळ कृष्ण करत होते. अतिरेकी
स्वराज्याच्या बाजूने होते, तर नरमपंथीयांना असे वाटले की अशा
परिस्थितीसाठी अद्याप वेळ आलेली नाही. दोघेही एकमेकांच्या विरोधात होते, पण ध्येय एकच होते, भारताचे स्वातंत्र्य. बाळ गंगाधर
टिळकांनी बंगालचे बिपीनचंद्र पाल आणि पंजाबचे लाला लजपत राय यांना पाठिंबा देण्यास
सुरुवात केली, म्हणून या तिघांना 'लाल-बाल-पाल' म्हणून ओळखले जाऊ लागले.
1909 मध्ये बाळ गंगाधर टिळकांनी केसरी या
त्यांच्या पेपरमध्ये स्वराज्याबद्दल लगेचच बोलले, त्यानंतर
त्यांच्यावर देशद्रोहाचा आरोप झाला. यानंतर त्याला 6 वर्षे
तुरुंगवास भोगावा लागला आणि त्याची रवानगी बर्माला करण्यात आली. इथे तुरुंगात ते
अनेक पुस्तके वाचायचे, तसेच 'गीता
का रहस्य' हे पुस्तकही त्यांनी लिहिले.
👉लोकमान्य टिळकांवर लिहिलेली प्रसिद्ध पुस्तके :-
- टिळक आणि आगरकर
- टिळक भारत
- टिळकांची पत्रे
- मंडालेचा राजबंदी
- लोकमान्य टिळक चरित्र व आठवणी
- लोकमान्य टिळक
- लोकमान्यांची सिंहगर्जना
- लोकमान्य ते महात्मा
- लोकमान्य व लोकराजा लेख
- लाल,बाल,पाल लेख
➦ लोकमान्य
बाळ गंगाधर टिळक यांचा विवाह :-
बाळ गंगाधर टिळक मॅट्रिकचे शिक्षण घेत होते,
त्याच वेळी त्यांचे लग्न झाले होते, त्यांच्या
पत्नीचे नाव सत्यभामा होते, त्यांचे लग्न झाले तेव्हा त्यांच्या
पत्नीचे वय 10 वर्षे होते.
➪ बाळ गंगाधर टिळक यांचे निधन :-
बाळ गंगाधर टिळक यांनी आयुष्यभर भारत मातेच्या
स्वातंत्र्याच्या लढ्यात काम केले, 1 ऑगस्ट 1920 रोजी त्यांचे मुंबईत आकस्मिक निधन झाले.
बाळ गंगाधर टिळकांनी स्वराज्य मिळवण्यासाठी
अनेक गोष्टी केल्या, स्वातंत्र्यसैनिकांमध्ये त्यांचे नाव
कायम स्मरणात राहते.
👉 लोकमान्य टिळकाबद्दल काही प्रश्न :-
१. लोकमान्य टिळकांचे वडील काय व्यवसाय करीत ?
उत्तर : " लोकमान्य टिळकांचे वडील हे शिक्षक होते "
२. लोकमान्य टिळकांचे शिक्षण ?
उत्तर : " १८७७ रोजी त्यांचे शिक्षण बी.ए. पूर्ण होऊन १८७९ मध्ये त्यांनी LLB चे शिक्षण पूर्ण केले."
३. लोकमान्य टिळकांचा जन्म कोणत्या गावात झाला ?
उत्तर : " चिखलगाव "
४. लोकमान्य टिळकांनी लिहिलेले पुस्तक ?
उत्तर : " आपला गीतारहस्य "
५. लोकमान्य टिळकांनी किती दिवस कारागृहात काढले ?
उत्तर : "९९ दिवस "