➲ शिवनेरी किल्ला :-
किल्ल्याचे नाव : शिवनेरी ( छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थान )
जिल्हा : पुणे
किल्ल्याची उंची : ३५०० फूट
ठिकाण : पुणे ,महाराष्ट्र ,भारत
जवळचे गाव : जुन्नर
प्रकार : गिरीदुर्ग
किल्ल्याची स्थापना : इ.स. ११७०
किल्ल्याचा आकार : शंकराच्या पिंडीसारखा .
 |
| शिवनेरी |
छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म झाला तो म्हणजे शिवनेरी किल्ला .
१९ फेब्रुवारी १६३० रोजी शिवनेरी किल्ल्यावर रयतेचा राजा स्वराज्यानिर्माता छत्रपती शिवाजी महाराज यांचा जन्म झाला.शिवनेरी किल्ला पुणे जिल्यातील जुन्नर शहराजवळ ,नाणेघात डोंगररांगेमध्ये वसलेला आहे . हा किल्ला पुण्यापासून अंदाजे १०५ किलोमीटर वर आहे .या किल्ल्याला चारही बाजूंनी कठीण चढाव असून त्याला त्याला जिंकण्यास कठीण असा बालेकिल्ला आहे . शिवनेरी या किल्याची समुद्र सपाटीपासूनची उंची ३५०० फुट इतकी आहे.सातवाहनांनंतर शिवनेरी चालुक्य व राष्ट्रकूट या राजवटींच्या सत्तेखाली होता .११७० ते १३०८ च्या सुमारास यादवांनी येथे आपले राज्य स्थापन केले .व याच काळात शिवनेरी ला गडाचे स्वरूप प्राप्त झाले.
किल्ल्यावर बाल- शिवबा आणि जिजामाता यांच्या प्रतिमा तसेच शिवाई देवीचे मंदिर आहे .गडाला ऐकून ७ दरवाजे आहेत तसेच किल्याला असलेला भक्कम तटबंदी मुळे गडावरील लोकांचे संरक्षण होते . गडाच्या मध्यभागी गोड्या पाण्याचा तलाव आहे त्याला "बदामी तलाव " असे म्हणतात .त्याचबरोबर २ पाण्याचे झरे आहेत,त्यांना गंगा आणि यमुना असे म्हणतात. त्यांना वर्षभर पाणी राहते . पूर्वीच्या काळी धान्य साठविण्यासाठी वापरला जाणारा "अंबरखाना " देखील गडावर आहे . गडावरील शिवाई देवीच्या नावावरून शिवरायांचे नाव "शिवाजी " असे ठेवले .
१६३२ मध्ये राजमाता जिजाबाईंनी दोन वर्षाच्या शिवाजी राज्यांसह गड सोडला .१६३७ मध्ये किल्ला मोघलांच्या ताब्यात गेला .१६५० मध्ये मोघलाविरुद्धयेथील महादेव कोळ्यांनी बंड केले यात मोगलांचे विजय झाला .पुढे इ.स. १६७३ मध्ये शिवनेरीचा किल्लेदार अजीजखान याला फितऊन किल्ल्याला माळ लावून सर करण्याचा अयशस्वी प्रयत्न राजे शिवरायांनी केला .१७१६ मध्ये शाहूमहाराजांनी किल्ला मराठेशाहीत आणला .व तो नंतर पेशव्यान्च्याकडे हस्तांतरीत करण्यात आला .गडावर जाण्याच्या २ प्रमुख वाटा जुन्नर गावातूनच जाता पुणेकरांना तसेच मुंबईकरांना एका दिवसात शिवनेरी पाहून घरी परतता येते .
साखळीचे वाट - ही वाट थोडी अवघड आहे या वाटेने गडावर जाण्यास पाऊण ते एक तास लागतो .
सात दरवाज्यांची वाट - या वाटेने जाताना आपल्याला ७ दरवाजे लागतात ते पुढीलप्रमाणे आहेत व या वाटेने जाण्यस आपणास दीड ते दोन तास लागतात .
➤ किल्ल्याचा इतिहास :-
पुणे
जिल्ह्यावर प्रथम शिवनेरी चालुक्य आणि राष्ट्रकूटांचे राज्य होते. इसवी सन 1170 ते 1308 या काळात यादवांनी येथे राज्य केले. याच काळात नाणेघाट टेकडीवर शिवनेरी
किल्ला बांधला गेला, त्यानंतर 1443
मध्ये मालकांनी यादवांचा पराभव करून किल्ला ताब्यात घेतला. नंतर दिल्ली सल्तनत
कमकुवत झाल्यावर, हा किल्ला बहमनी सल्तनत आणि नंतर 16 व्या शतकात अहमदनगरच्या सुलतानाला देण्यात आला.
1595 मध्ये अहमदनगरच्या सुलतानाने छत्रपती शिवाजी भोसले यांचे आजोबा मालोजी
भोसले यांना हा किल्ला भेट म्हणून दिला होता. त्यानंतर छत्रपती शिवाजी महाराज
भोसले यांचा जन्म १९ फेब्रुवारी १६३० रोजी शिवनेरी किल्ल्यावर झाला. छत्रपती
शिवरायांचे बालपण याच किल्ल्यात गेले. यानंतर 1673 मध्ये
इंग्रज प्रवाशाने या किल्ल्याला भेट दिली आणि त्याने या किल्ल्यावर आपला अधिकार
प्रस्थापित केला. 1820 मध्ये तिसऱ्या इंग्रज-मराठा
युद्धानंतर हा किल्ला ब्रिटिशांच्या ताब्यात आला.
➤ गडावर पाहण्यासारखी ठिकाणे :-
१.शिवाई देवी मंदिर
२. अंबरखाना
३.गंगाजमुना पाण्याचे टाके
४.हमामखाना
५.कमानी मशीद
६.छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जन्मस्थळाची इमारत
७.इंदगाह
८.कडेळोट बुरुज
9.बदामी पाण्याचे तळे.
➤ शिवनेरी किल्ल्याबद्दल काही वैशिष्टे :-
१. शिवनेरी किल्ला हा त्रिकोणी आकाराचा आहे, ज्याचे प्रवेशद्वार
डोंगराच्या नैऋत्य बाजूने आहे.
२. किल्ल्याच्या मुख्य
दरवाजाशिवाय त्याच्या आजूबाजूला प्रवेशद्वार आहेत, त्यांना सामान्य भाषेत
साखळी दरवाजे म्हणतात.
३. किल्ल्याभोवती
मातीच्या भक्कम भिंती आहेत, ज्यामुळे किल्ला
टिकवून ठेवण्यास मदत होते.
४. किल्ल्याच्या आतील
मुख्य इमारती - प्रार्थना हॉल, समाधी आणि मशीद आहेत.
गडाच्या शेवटी एक ओव्हरहँगिंग आहे. जिथे किल्ल्याचा अंमल झाला.
५. गडाच्या संरक्षणासाठी
अनेक दरवाजे बांधण्यात आले आहेत.
६. छत्रपती शिवरायांचा
जन्म किल्ल्यावर झाला, आणि वयाच्या 10
वर्षांपर्यंत त्यांचे वास्तव्य याच गडावर होते.
७. सध्या किल्ल्यात
छत्रपती शिवाजी महाराजांचा पुतळा आणि त्यांची आई जिजाबाई यांचा पुतळा आहे.
८. किल्ल्याच्या मध्यभागी
स्वच्छ पाण्याचे टाके आहे, त्याला बदामी तलाव म्हणतात. तसेच या तलावाच्या दक्षिणेकडील भागात जिजाबाई व शिवाजी महाराजांच्या
मूर्ती ठेवण्यात आल्या आहेत.
9. किल्ल्याच्या आत दोन
धबधबे आहेत, ज्यांना गंगा आणि
यमुना या नावाने ओळखले जाते, संपूर्ण किल्ल्यातील
सर्वात सुंदर दृश्य हे या धबधब्यांचे आहे, परंतु या धबधब्यांची
एक खास गोष्ट म्हणजे यात वर्षभर पाणी असते.
१०. शिवनेरी किल्ल्यापासून
2 किमी अंतरावर लेण्यांद्री लेणी आहेत, जी महाराष्ट्रातील
सर्वात मोठ्या मंदिरांपैकी एक आहे.
➤ शिवनेरी किल्ल्यावर कसे जावे ?
- किल्ल्यापासून सर्वात जवळचे शहर जुन्नर आहे आणि ते
रस्त्याने चांगले जोडलेले आहे, किल्ल्यापासून
जुन्नर शहराचे अंतर 2 ते 3 किमी आहे आणि हे शहर पुण्यापासून फक्त 90 किमी अंतरावर
आहे.
- पुणे शहरात शिवनेरी किल्ल्यापासून ९० किमी
अंतरावर अनेक रेल्वे स्थानके आहेत. छत्रपती शिवाजीनगर रेल्वे स्थानक , पिंपरी रेल्वे स्थानक, चिंचवड रेल्वे स्थानक आणि पुणे जंक्शन ही जवळची
रेल्वे स्थानके आहेत. या पैकी तुम्ही एक स्थानक तुम्ही निवडू शकता .
- याव्यतिरिक्त, मुंबईतील छत्रपती शिवाजी आंतरराष्ट्रीय विमानतळ
हे पुणे शहर आणि शिवनेरी किल्ल्यासाठी सर्वात जवळचे विमानतळ आहे. जिथून तुम्हाला गडावर जाता
येते.
➤ शिवनेरी किल्ल्याला भेट देण्यासाठी उत्तम वेळ :-
महाराष्ट्र राज्यातील
पुणे जिल्ह्यात असलेल्या छत्रपती शिवरायांचे जन्मस्थान म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या
या शिवनेरी किल्ल्याला भेट देण्याबद्दल सांगायचे तर, तुम्ही तुमच्या
सोयीनुसार कधीही येथे भेट देऊ शकता, ऑक्टोबर ते मार्च या महिन्यात येथे लोकांची मोठी गर्दी दिसून येते.( आपल्या छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म स्थान म्हणून ओळखला जाणारा हा शिवनेरी किल्ला एकदा तरी या किल्ल्याला नक्की भेट द्या . जय शिवराय 🚩)
➤ शिवनेरी किल्ल्याचे प्रवेश शुल्क :-
शिवनेरी किल्यावर कोणत्याही प्रकारचे प्रवेश शुल्क नाही ,येथे येणाऱ्या सर्व प्रवाशांसाठी हे पर्यटन स्थळ अगदी मोफत आहे .
👉शिवनेरी किल्ल्याबद्दल काही प्रश्न :-
१. शिवनेरी किल्ला का प्रसिद्ध आहे ?
उत्तर :- "हिंदवी स्वराज्य / मराठा साम्राज्याचे सम्राट आणि संस्थापक छत्रपती शिवाजी महाराज याचे जन्मस्थान म्हणजे शिवनेरी किल्ला."
२. शिवनेरी किल्ला कोणत्या जिल्ह्यात आहे ?
उत्तर : "पुणे"
३. शिवनेरी किल्ल्याला किती पायऱ्या आहेत ?
उत्तर : सुमारे ४०० -४५०
४. शिवनेरी किल्ला चढण्यास किती वेळ लागतो ?
उत्तर : सुमारे २५ ते ३० मिनिट .
५. शिवनेरी किल्ल्याचे सुभेदार कोण होते ?
उत्तर : मालोजी भोसले ( शिवाजी महाराजांचे आजोबा ).
