➲ राजगड किल्ला :-
 |
| राजगड |
राजगड
किल्ल्याची माहिती इतर मराठा किल्ल्यांप्रमाणेच या किल्ल्यानेही अतिक्रमण
रोखण्यासाठी आणि हल्ल्यांना परावृत्त करण्यासाठी आपल्या नैसर्गिक सभोवतालच्या
लँडस्केपचा उपयोग केला. मराठा इतिहासाच्या काळात राजगड किल्ल्याला विशेष महत्त्व
आहे, विशेषत: तो महान योद्धा राजा छत्रपती
शिवाजी महाराज यांचे प्रदीर्घ काळ निवासस्थान असल्याचा दावा करतो आणि त्याच्या मराठा
साम्राज्याची राजधानी म्हणून काम करतो. किल्ल्यामध्ये राजवाडे, पाण्याच्या टाक्यांसह हौज, मंदिरे, उद्याने
आणि इतर स्मारके आहेत, जे आजच्या पाहुण्यांना त्याच्या
वैभवाच्या दिवसांपासून त्या दिवसांतील जीवनाची कल्पना करून देतात.
👉गडावरील पाहण्यासारखी ठिकाणे :-
- आळू दरवाजा
- पाली दरवाजा
- गुंजवणे दरवाजा
- झुंजार बुरुज
- काळेश्वरी बुरुज
- राज वाडा
- बालेकिल्ला
- पद्मावती मंदिर
- पद्मावती तलाव
⟾ राजगड किल्ल्यावर काय पहावे :-
हा
किल्ला पाहुण्यांच्या डोळ्यांना आनंद देणारा आहे आणि किल्ल्याभोवती बांधलेल्या
वास्तू देखील पाहण्यासारख्या आहेत. गडाच्या उत्तरेला पद्मावती माची आहे, तिथे त्याच नावाचे मंदिर आणि तलाव आहे. येथे चोर
दरवाजा, गुंजवणे दरवाजा आणि पाली दरवाजा आहे.
दारू कोठार नावाची शस्त्रास्त्रे आणि दारूगोळा साठवण्याची सोयही येथे बांधण्यात
आली होती. आजही येथे कार्यालय, दिवाणखाना
आणि राजवाडा पाहायला मिळतो. घोड्यांना पाणी देण्यासाठी घोड टेल नावाचा तलाव खास
बांधण्यात आला होता. सईबाईंची समाधीही येथे बांधली आहे.
गडाच्या
आग्नेयेला सुवेळमाची आहे. ही माची अनेक दरवाजे आणि गुप्त मार्गांनी सुसज्ज आहे जे
शत्रूंना तोंड देऊ शकत नसल्यास राज्यकर्ते आणि सर्व सैनिकांना पळून जाण्यास मदत
करतात. किल्ल्याला जोडलेले एक बाहेर पडण्याचे गेट आहे ज्याला कालेश्वरी बुरुज
म्हणतात. गडाच्या नैऋत्येला असलेला संजीवनी माची हा आणखी एक तटबंदी असलेला भाग
आहे. किल्ल्याच्या मध्यभागी बाले किल्ला असे म्हणतात, जिथे तुम्ही राजवाडे आणि पाण्याचे साठे पाहू
शकता जे आता उध्वस्त झाले आहेत. गडाच्या या भागाच्या प्रवेशद्वाराला महादरवाजा
म्हणतात. या केंद्रात अनेक गुहाही पाहायला मिळतात.
राजगड
हे आता पुणे जिल्ह्यातील सर्वात प्रसिद्ध ट्रेकिंग स्थळांपैकी एक आहे. या
किल्ल्याची विशालता आणि सौंदर्य आणि त्याच्या सभोवतालच्या टेकड्या पाहण्यासाठी
वर्षातील कोणत्याही वेळी या सहलीचे नियोजन करता येते. गडाच्या माथ्यावरून तुम्हाला
उत्तरेला सिंहगड, पश्चिमेला तोरणा किल्ला, कोकण जिल्ह्यातील लिंगाणा किल्ला आणि रायगड
दिसतो. राजगडाच्या पूर्वेला पुरंदर आणि वज्रगड किल्ले आहेत.
➾ हिरकणी बुरुज :-
राजगड किल्ला या किल्ल्याला “हिरकणी बुरुज” (हिरकणी गड) नावाची प्रसिद्ध भिंत आहे जी एका मोठ्या खडकावर बांधलेली आहे.
कथा अशी आहे की, जवळच्या गावातील हिरकणी नावाची स्त्री किल्ल्यावर राहणाऱ्या लोकांना दूध विकायला येत असे. सूर्यास्ताच्या वेळी गडाचे दरवाजे बंद करायचे असा राजगड किल्ल्याचा नियम होता. आणि हिरकणी गड ओलांडून जायची पण हिरकणी तिच्या लहान मुलाला गावात सोडून गडावर आली.
आणि
आपल्या मुलाचे रडणे ऐकून हिरकणी सकाळपर्यंत थांबू शकली नाही. आणि हिरकणी आपल्या
मुलाच्या प्रेमाखातर हिरकणी त्या खडकावरून खाली उतरली.
पुढे
शिवाजी महाराजांसमोर या विलक्षण पराक्रमाची पुनरावृत्ती झाली आणि या शौर्याचे
बक्षीस हिरकणीला मिळाले. हिरकणीच्या या धाडसाचे आणि शौर्याचे कौतुक करून शिवाजी
महाराजांनी या खडकावर हिरकणी गड बांधला.
➾ सुवेळा माची :-
सुवेळा माची येथे हत्तीच्या रचनेने खडकात कोरलेल्या प्रचंड दगडावर हत्तीसारखी मोठी रचना करण्यात आली आहे. सुवेळा माचीपर्यंत ट्रेक करताना भिंतीवर जिथे नैसर्गिक छिद्र आहे, ते पाहायला मिळते.
➾ राजगड किल्ल्यावर कसे जावे :-
पुणे
हे राजगड किल्ल्यापासून जवळचे शहर आहे. हे राज्य आणि देशाच्या बहुतेक भागांशी
रेल्वे आणि रस्त्याने चांगले जोडलेले आहे आणि हवाई वाहतुकीद्वारे देखील
प्रवेशयोग्य आहे. पुणे येथील आंतरराष्ट्रीय विमानतळ ते इतर अनेक देशांशी जोडते, त्यामुळे ट्रेकिंग आणि प्रवास प्रेमींना
पुण्याला उड्डाण करून राजगडच्या दिशेने जाणे सोपे होते. पुण्याहून नसरपूरकडे निघून
राजगडच्या पायथ्याशी असलेल्या गुंजवणे गावात जावे लागते.
➤ राजगड किल्ला कुठे आहे ?
➽ राजगड किल्ल्याचा नकाशा :-
➽ राजगड किल्ल्याची माहिती देणारे काही मराठी पुस्तके :-
- महाराष्ट्रातील किल्ले -श्रीकांत तापीकर
- महाराष्ट्राची धारातीर्थे भाग १ व २ - पंडित जोशी
- राजगडाची सहत - र.द.साठे
- राजगड दर्शन - प्र.न.देशपांडे
- किल्ले रायगड - आप्पा परब
- महाराजांच्या मुलाखत - विजय देशमुख
- किल्ले - गो.नी. दांडेकर
- महाराष्ट्रातील किल्ले - शं.रा.देवळे
- स्वराज्यातील तीन दुर्ग - ग.ह.खरे
- सह्याद्रीच्या डोंगरदर्यात - वसंत चिंचाळकर
➽राजगडला भेट देण्याची उत्तम वेळ :-
पावसाळ्यानंतर तुम्ही याला भेट देण्याचा प्रयत्न केलाच पाहिजे, कारण पावसानंतरचा काळ डोंगराळ प्रदेशाच्या
सौंदर्यात भर घालतो आणि हिरवळ तुम्हाला गडावर जाताना उत्साही आणि उत्साही ठेवते.
ट्रेक थकवणारा आहे, परंतु त्याच वेळी फायदेशीर आहे.
गडाच्या माथ्यावरून दिसणारे दृश्य आणि संपूर्ण ट्रेकमध्ये तुमच्या सोबत असणारी
हिरवाई हे काही तुम्ही रोज पहात नाही.
➽ राजगड किल्ल्यासंबंधी काही महत्वाची माहिती :-
➤ सन १६७१ - १६७२ साली शिवाजी महाराजांनी रायगड हे स्थान राजधानीसाठी निश्चित केले आणि राजधानी राजगडावरून रायगडाकडे हलविली .
➤ छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या पत्नी सईबाई यांचे निधन - ५ सप्टेंबर १६५९
➤ राजाराम महाराजांचे जन्म - २४ फेब्रुवारी १६७०
➽ राजगड किल्ल्याबद्दल काही प्रश्न :-
१. राजगड किल्ल्याचे पूर्वीचे नाव काय ?
उत्तर : " मुरंबदेव "
२. माची म्हणजे काय ?
उत्तर : दगडांच्या दोन तृतीयांश डोंगर चढल्यावर तटबंदीने वेढलेली सपाट जागा म्हणजे "माची" होय . तेथूनच गडाला सुरुवात होते .
३. रायगड आणि राजगड दोन्ही किल्ले एकच आहे का ?
उत्तर : नाही . राजगड हा किल्ला सह्याद्रीच्या रांगांमध्ये पुणे जिल्ह्यात आहे व रायगड हा महाराष्टातील रायगड जिल्ह्याच्या पर्वतरांगेत आहे .
४. राजगड किल्ला कोणी बांधला ?
उत्तर : "छत्रपती शिवाजी महाराज "
५. स्वराज्याची पहिली राजधानी कोणती ?
उत्तर : " राजगड "