तोरणा किल्ला माहिती | Torna Killa Information In Marathi

➲ तोरणा / प्रचंडगड किल्ला :-

किल्ल्याचे नाव :-  तोरणा 

दुसरे नाव :  प्रचंडगड 

जिल्हा :-  पुणे 

तालुका :  वेल्हे 

प्रकार :-  गिरीदुर्ग 

उंची :-   ४,६०३ फुट  (१,४०३ मीटर)

ठिकाण :-  पुणे ,महाराष्ट्र ,भारत 

जवळचे गाव : वेल्हे गाव 

चढाईची श्रेणी : मध्यम 

स्थापना :-  इ.स १४७० ते इ.स १४८६ 

तोरणा किल्ला 

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी इ.स .१६४७ मध्ये हा जिंकलेला पहिला किल्ला आहे.हा किला साधारण १४७० ते १४८६  साली बांधला असावा .

गिरीदुर्ग प्रकारातील तोरणा किल्ला पुणे जिल्ह्यांतील वेल्हे येथे वसला आहे.समुद्रसपाटीपासूनसुमारे १४०३  मी उंचीवर असलेला हा किल्ला शिवकालीन इतिहासातील महत्वाचा किल्ला आहे .छत्रपती शिअवजी महाराजांनी स्वराज्य स्थापनेची शपथ घेतल्यानंतर जिंकलेला पहिला किल्ला हा तोरणा होय.महाराजांनी गडाच्या प्रचंड विस्तारामुळे त्याचे नाव "प्रचंडगड "ठेवले .छत्रपती शिवाजी महाराज आणि छत्रपती संभाजी महाराज या दोघांच्याही काळात तोरणा अभेद्य राहिला.

शिवरायांकडे पुणे,सुपे ,चाकण व इंदापूर या परगण्यांची जहागीर होती .जहागिरीतील किल्ले विजापूर दरबारातील अधिकाऱ्यांच्या ताब्यात होते.किल्ल्याशिवाय कसले आहे स्वराज्य ! ज्यांचे किल्ले त्याचे राज्य ! किल्ला ताब्यात असला ,कि  आजूबाजूच्या प्रदेशावर सत्ता चालते.डोंगरी किल्ला म्हणजे राज्याचा एक मुख्य आधार.तेव्हा एखादा भक्कम किल्ला लवकर हस्तगत केला पाहिजे,असे शिवरायांनी मनाशी ठरवले.तोरणा किल्ला शिवरायांच्या डोळ्यापुढे  होता.पुण्याच्या नैऋत्येस चौसष्ट किलोमीटर वर कानद खोऱ्यात हा किल्ला आहे . डोंगरी किल्लात तोरणा किल्ला मोठा बाका.या किल्ल्यावर दोन भक्कम माच्या होत्या .एक झुंजार माची आणि दुसरी बुधला माची .माची म्हणजे किल्ल्याच्या चढणीवर नैसर्गिकरीत्या सपाट झालेल्या भागाची  तटबंधी. झुंजार माची नावाप्रमाणेच झुंजार आहे ,लढाऊ आहे.

किल्ल्यावरून खाली उतरण्यासाठी एकच वाट आहे,ती आहे झुंजार माचीवरून .ही वाट अतिशय अवघड आहे .या वाटेवरून चालताना जरासा तोल गेला तरी चालणारा खाली दरीत कोसळून पडणार! महाराष्ट्रातील बळकट किल्ल्यात तोरणा किल्ला गणला जातो.किल्ल्यावर तोरणजाई देवीचे देऊळ आहे .त्यावरून या  किल्ल्याला "तोरणा" हे नाव पडले .एवढा प्रचंड किल्ला ! पण आदिलशहाचे  या किल्ल्याकडे फारसे लक्ष नव्हते. किल्ल्यावर पुरसे पहारेकरी नव्हते ,कि दारुगोळा नव्हता .शिवरायांनी हे हेरले .शिवरायांना नेमके हेच हवे होते .तोरणा जिंकून स्वराज्याचे तोरण बांधायचे ,असे त्यांनी ठरवले.

👉गडावरील दरवाजे :-

• कोकण दरवाजा 

• पायरे दरवाजा 

• दिंडी दरवाजा 

• भगत दरवाजा  

⇒ तोरणा चा इतिहास :-

तोरणा किल्ला १३व्या शतकात बांधला गेला. हे शिवपंथ, हिंदू देवता शिवाच्या अनुयायांनी केले होते. तोरणा किल्ला हा छत्रपती शिवाजी महाराजांनी 1646 मध्ये ताब्यात घेतलेला पहिला किल्ला होता आणि त्यामुळे तो एक महत्त्वाचा ऐतिहासिक वास्तू म्हणून ओळखला जातो.

४६०३ फूट उंचीवर असलेला तोरणा किल्ला हा पुणे जिल्ह्यातील सर्वात उंच किल्ला मानला जातो. त्यामुळे अनेक ट्रेकर्स आणि कॅम्पर्स येथे येण्यास प्राधान्य देतात. हे ठिकाण नैसर्गिक सौंदर्याने परिपूर्ण आहे. ऐतिहासिक नोंदीनुसार, तोरणा किल्ला 13व्या शतकात भगवान शिवाच्या उपासकाने बांधला होता. तथापि, 17 व्या शतकात जेव्हा ते मराठा शासक शिवाजीने जिंकले तेव्हा ते मराठा साम्राज्याचे केंद्र बनले.

 

त्यामुळेच मराठा साम्राज्याचा उदय तोरणा किल्ल्याच्या आसपास झाला असे म्हणता येईल. जरी नंतर ते मुघल साम्राज्याच्या ताब्यात गेले, परंतु पेशव्यांनी आणि मुघलांच्या करारानंतर ते मराठ्यांना परत केले गेले.

  👉किल्ल्यावर पाहण्यासारखी ठिकाणे :-

• मेंगाई देवीचे मंदिर 

• तोरणा  दरवाजा 

• बिनी दरवाजा 

• कोकण दरवाजा 

• बुधला माची 

• बुरुज 

• बालेकिल्ला

• तोरणेश्वर मंदिर

⇒ तोरणा किल्ल्यावर कसे जायचे :-

विमानाने: जर तुम्हाला विमानाने तोरणा किल्ल्याला भेट द्यायची असेल, तर पुणे विमानतळावर उतरा आणि येथून तोरणा किल्ल्यावर जाण्यासाठी कॅब बुक करा. विमानतळापासून किल्ल्यापर्यंतचे अंतर फक्त 60 किमी आहे आणि प्रवासाला सुमारे 1 तास 30 मिनिटे लागू शकतात. रेल्वेने: सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन पुणे येथे आहे जे 52 किमी अंतरावर आहे. स्टेशनवर पोहोचल्यावर तुम्हाला तोरणा किल्ल्यावर टॅक्सी करावी लागेल. रस्त्याने: तोरणा किल्ल्याचा परिसर रस्त्याने जवळपासची शहरे आणि गावांशी जोडलेला आहे आणि त्यामुळे तुम्ही थेट रस्त्याने तोरणा किल्ल्यावर पोहोचू शकता.

⇉ तोरणा किल्ल्याची वैशिष्टे  :-

तोरणा किल्ला हा महाराष्ट्राच्या डोंगररांगांमध्ये वसलेला आणखी एक भव्य आणि सुंदर किल्ला आहे. राजस्थानच्या पुणे जिल्ह्यात असलेला तोरणा किल्ला अलीकडच्या काळात ट्रेकर्समध्ये खूप लोकप्रिय झाला आहे. मात्र, पर्यटन हंगामात येथे इतिहासप्रेमींची मोठी गर्दी असते.

 

हा किल्ला भारताच्या पश्चिम घाटातील (सह्याद्री पर्वत रांगा) समुद्रसपाटीपासून सुमारे 1400 मीटर उंचीवर वसलेला आहे. किल्ल्याचे अवशेष दगडी तटबंदीने वेढलेले आहेत.

 

प्रवेशद्वाराकडे जाणाऱ्या मार्गाला/जिनाला सात दरवाजे आहेत. बिन्नी दरवाजा हा पायथ्याजवळचा पहिला दरवाजा आहे आणि कोठी दरवाजा हे मुख्य किंवा अंतिम प्रवेशद्वार आहे.

 

किल्ल्याच्या संकुलाच्या आत, दोन्ही बाजूंनी उंच भिंती असलेली एक अरुंद गल्ली, विविध रचना आणि सपाट जमिनीसह गडाच्या इतर भागांकडे घेऊन जाते.

 

काही अवशेषांमध्ये धान्य कोठार, संरक्षक कक्ष आणि विश्रांतीची जागा देखील दिसू शकते. किल्ल्याजवळ अनेक पाण्याची टाकी आणि मंदिरे देखील आहेत .

👉 तोरणा किल्ल्याभोवती प्रेक्षणीय स्थळे :-

 

• राजीव गांधी प्राणीशास्त्र उद्यान

• शनिवार वाडा पुणे

• राजगड किल्ला

• विसापूर किल्ला

• भुलेश्वर मंदिर

• दर्शन संग्रहालय

• कात्रज जैन मंदिर

• पुणे-ओकायामा फ्रेंडशिप गार्डन

• सारसबाग गणपती मंदिर

• भोर व्ह्यू पॉइंट

• तानाजीसागर धरण

• रांजणगाव गणपती मंदिर

• पश्चिम घाट

• पार्वती हिल पुणे

 

👉तोरणा किल्ल्याबद्दल काही प्रश्न :-

१.  तोरणा किल्ला कुठे आहे ? 

 उत्तर :  वेल्हे तालुका , पुणे 

२. तोरणा किल्ल्याचे दुसरे नाव काय ?

उत्तर : " प्रचंडगड "

३. शिवाजी महाराजांनी तोरणा कधी जिंकला ?

उत्तर : " १६४६ मध्ये जिंकलेला पहिला तोरणा किल्ला "

४. तोरणा किल्ला चढायला किती वेळ लागतो ?

उत्तर : " सुमारे १ ते २ तास लागतात "

५.  तोरणा जिंकून स्वराज्याचे काय बांधायचे होते ?

उत्तर : तोरणा जिंकून " स्वराज्याचे तोरण " बांधायचे होते 

➪ छत्रपती शिवरायांनी जिंकलेला पहिला किल्ला :-👇