Ѻ संत तुकाराम महाराज :-
नाव : तुकाराम बोल्होबा अंबिले (मोरे)
जन्म : २१ जानेवारी १६०८
जन्म ठिकाण : देहू,महाराष्ट्र
गुरु : चैतन्य महाप्रभू
आई : कनकाई बोल्होबा अंबिले
वडील : बोल्होबा अंबिले
पत्नी : पहिली - रखुमाबाई
दुसरी - आवली
मुले/मुली : महादेव,
विठोबा,
नारायण,
भागूबाई.
शिष्य : संत निळोबा,संत बहिणाबाई,भगवानबाबा.
भाषा : मराठी
व्यवसाय : वाणी
 |
| संत तुकाराम महाराज |
" वृक्ष वल्ली आम्हां सोयरें वनचरें |
पक्षी ही सुस्वरें आळविती |"
वृक्ष वेलींवर अतोनात प्रेम असल्याने तुकाराम महाराजांनी हा अभंग रचला आहे.
अशी गोड अभंग रचना करणारे संत तुकाराम महाराज यांचा जन्म देहू या पावन क्षेत्रात झाला,एका थोर घराण्यात संत तुकारामांसारख्या विठ्ठल-भक्ताचा जन्म झाला.पंढरपूरचा विठ्ठल हे तुकारामाचे आराध्यदैवत होते.
" जे का रंजले गांजले ! त्यासी म्हणे जो आपुले तोचि साधु ओळखावा ! देव तेथेचि जाणावा "
असा अभंग जनसामान्यात पोहोचवून ईश्वर भक्तीचा मार्ग दाखवणारे संत म्हणजे संत तुकाराम
शिवाजी महाराजांच्या काळात संत तुकाराम संत रामदास हे संत होऊन गेले.संत तुकाराम हे पुण्याजवळील देहू,गावचे राहणारे.त्यांच्या घरी शेतीभाती होती.त्यांचे किराणा मालाचे दुकानही होते .त्यांचे वाडवडील अडल्याडल्यांना कर्ज देत;पण तुकारामांनी आपल्या वाटणीची कर्जखते इंद्रायणी नदीमध्ये बुडवली आणि अनेकांना कर्जमुक्त केले.जवळच्या डोंगरावर जाऊन ते विठ्ठलाचे भजन करत.आषाढी-कार्तिकीला पंढरीला जात ,किर्तन करत,अभंग रचत आणि ते अभंग लोकांना म्हणून दाखवत .हजारो लोक त्यांच्या किर्तनाला येत.शिवरायसुद्धा त्यांच्या किर्तनाला जात असत.संत तुकाराम लोकांना दया,क्षमा,शांती यांची शिकवण देत,समतेचा उपदेश करत -
" जे का रंजले गांजले ୲ त्यांसी म्हणे जो आपुले
तोची साधु ओळखावा ୲ देव तेथेचि जाणावा ୲"
हा संदेश त्यांनी लोकांच्या मनावर बिंबवला.लोकांच्या मनात विचार जागे केले.लोक संत तुकारामांचा जयजयकार करू लागले .आजही महाराष्ट्रभर आपल्याला 'ग्यानबा -तुकाराम ' हा जयघोष ऐकू येतो.ज्ञानेश्वरांचा ' ग्यानबा ' असे म्हणतात.' तुकारामगाथा 'आजही घरोघरी वाचली जाते .
संत तुकाराम महाराज हे संत शिरोमणी नामदेवांचे अवतार.पंढरपूरचा विठ्ठल हे तुकारामांचे आराध्य दैवत.पांडुरंग मनी,पांडुरंग ध्यानी,पांडुरंग स्वप्नी अशी तुकारामांची अवस्था होती.त्यांना पांडुरंग भक्तीचा वसा त्यांच्या पूर्वजांकडून मिळाला होता.संत तुकाराम महाराज यांना प्रापंचिक जीवनात विपत्तीचे खूप तडाखे सोसावे लागले.दु:खे भोगावी लागली.पण या परिस्थिती मध्ये सुद्धा त्यांनी श्री.विठ्ठलावरील आपली परमभक्ती कायम चालू ठेवली.देहू गावाजवळील भंडारा डोंगरावर उपासना चालू केली आणि स्वतःचे खूप सारे साहित्य रचले.चिरंतनाचा शोध घेत असताना त्यांना साक्षात्कार झाला.आणि तेथेच परब्रम्हस्वरूप " श्री विठ्ठल " त्यांना भेटले असे मानले जाते.संत तुकाराम हे साक्षात्कारी आणि निर्भिड लोककवी होते असे मानले जाते .
 |
| संत तुकाराम महाराज मंदिर देहू |
कुणबी समाजातील संत तुकाराम यांच्या पत्नीचा आणि मुलाचा मृत्यु दुष्काळामुळे झाला.यानंतर त्यांनी पुन्हा लग्न केले परंतु त्यांचा सर्वाधिक वेळ पूजा,भक्ती,समाज कीर्तन आणि भक्तिमय कविता यात जाऊ लागला.कुटुंबाच्या मृत्यूचा आणि दारिद्र्याचा सर्वात जास्त परिणाम त्यांच्या मनावर झाला.तेव्हा त्यांनी इश्वर भक्तीमध्ये लक्ष केंद्रित केले.संसार करणारा एक सामान्य माणूस संत झाला की उत्कृठ भक्ती आणि सद्गुणांच्या बळावर स्वतःचा विकास करू शकतो यावर लोकांना विश्वास बसू लागला.
१६४९ मध्ये विठ्ठलाचे किर्तन करत असतांना तुकाराम महाराज मंदिरातून अदृश्य झाले असा लोकांना विश्वास आहे.त्यांच्या पालखीला आषाढी एकादशीच्या दिवशी ते पंढरपूर नेण्याच्या मान आजही अबाधित आहे.
➥ संत तुकारामांचे लोकप्रिय अभंग :-
- सुंदर ते ध्यान उभे विटेवरी
➥ संत
तुकाराम महाराजांचे सुरुवातीचे जीवन:-
तुकारामांचा जन्म 1520 मध्ये पुणे
जिल्ह्यातील देहू नावाच्या गावात झाला; 1598 साली घडली. त्याच्या जन्मतारखेबद्दल
विद्वानांमध्ये मतभिन्नता आहे आणि सर्व दृष्टीकोनातून विचार केला असता, त्याचा जन्म 1520 मध्ये वैध असल्याचे
दिसते. पूर्वेकडील आठवे पुरुष विश्वंभर बाबा यांच्यापासून त्यांच्या कुटुंबात
विठ्ठलाची आराधना सुरू होती. त्यांच्या कुळातील सर्व लोक नित्यनेमाने (वारी)
पंढरपूरला जात असत. देहू गावचे सावकार असल्याने त्यांचे कुटुंब तेथे प्रतिष्ठित
मानले जात असे.
त्यांचे बालपण आई कनकाई आणि वडील बाहेबा (बोल्होबा ) यांच्या देखरेखीखाली गेले, परंतु जेव्हा ते जवळजवळ 18 वर्षांचे होते, तेव्हा त्यांच्या आई-वडिलांचा मृत्यू
झाला आणि त्याच वेळी देशातील भीषण दुष्काळामुळे त्यांची पहिली पत्नी आणि लहान
मुलाचा मृत्यू झाला. त्यांची दुसरी
पत्नी जिजाबाई अतिशय कठोर होती. मन:शांती
मिळावी या विचाराने तुकाराम रोज देहू गावाजवळील भवनाथ नावाच्या टेकडीवर जाऊन
विठ्ठलाचे नामस्मरण करत दिवस घालवत असत.
आणि
तेरा दिवस अखंड भुकेने तहानलेले तुकाराम मंदिरासमोर पडून होते. संत तुकारामांची ही
अवस्था पाहून भगवान विठ्ठल स्वतः प्रकट झाले आणि म्हणाले "तुकाराम, तुझ्या पोथ्या नदीच्या बाहेर पडल्या होत्या, तुझ्या पोथ्यांची काळजी घे" आणि असे घडले
आणि तुकारामांना त्याच ठिकाणी आपल्या पोथ्या मिळाल्या. संत तुकारामांना एकटे पाहून
संत तुकारामांच्या स्मरणात आले. स्त्रीला त्याच्याकडे पाठवण्यात आले.परंतु संत
तुकारामांच्या मनातील दयाळूपणा आणि पवित्रता पाहून त्या स्त्रीला आपल्या कृत्याचा
पश्चाताप होऊ लागला.
एकदा छत्रपती शिवाजी महाराज तुकारामजींच्या कीर्तन सभेला दर्शनासाठी
गेले. शिवाजी महाराजांना पकडण्यासाठी काही मुस्लीम सैनिक तिथे तैनात होते पण संत
तुकारामांनी आपल्या चमत्कारिक सामर्थ्याने तिथे बसलेल्या सर्व लोकांना शिवाजी महाराजांना रूप दिले. आणि आता मुस्लिम सैनिकांना शिवाजी महाराजांना ओळखणे कठीण झाले आणि ते अस्वस्थ
झाले आणि तेथून निघून गेले. संत तुकारामांनी १६३०-३१ च्या दुष्काळातही आपल्या
गावाचे रक्षण केले.
अभंग
" जे का रंजले गांजले
त्यांसी म्हणे जो आपुले !!
तो ची साधु ओळखावा
देव तेथीची जाणावा !! "
- संत तुकाराम
👉संत तुकाराम महाराजांबद्दल काही महत्वाचे प्रश्न :-
१.संत तुकारामांचे अभंग कोणी लिहून ठेवले ?
उत्तर : संत तुकारामांच्या शिष्या "संत बहिणाबाई "यांनी तुकोबांबद्दल लिखाण केलं आहे.
२. संत तुकाराम हे कोणत्या गावाचे होते ?
उत्तर : " देहू "
३. संत तुकाराम महाराज हे कोणाचे गुरु होते ?
उत्तर : " चैतन्य महाप्रभू "
४. संत तुकारामांचे पूर्ण नाव काय ?
उत्तर - तुकाराम बोल्होबा अंबिले (मोरे)
५. संत तुकारामांची समाधी कुठे आहे ?
उत्तर - " देहू "
